Tác dụng phụ của hóa trị: Làm thế nào để giảm?

Buồn nôn, nôn hoặc chán ăn

Hóa trị liệu có thể kích thích các vùng não điều khiển cảm giác buồn nôn hoặc các tế bào niêm mạc trong miệng, cổ họng, dạ dày và ruột.

Để cải thiện tình trạng này, người bệnh có thể tuân theo các hướng dẫn sau:

• Sử dụng thuốc chống nôn theo chỉ định của bác sĩ.
• Uống đủ nước mỗi ngày (40ml/kg trọng lượng cơ thể) để tránh mất nước, bao gồm cả nước lọc, nước trái cây pha loãng, hoặc nước điện giải như Pedialyte, Gatorade, Powerade, và các loại thức uống thể thao khác.
• Hạn chế sử dụng caffeine, bao gồm cả trà và soda.
• Ăn nhiều bữa nhỏ thay vì ăn ít bữa lớn.
• Hạn chế ăn thức ăn có nhiều dầu mỡ và các món ăn chế biến nhiều gia vị.

Bấm vào huyệt vùng cổ tay cũng có thể giúp giảm buồn nôn và nôn. Tuy nhiên, nếu nôn từ 3-5 lần trong vòng 24 giờ, buồn nôn không giảm sau khi sử dụng thuốc chống buồn nôn, cảm thấy chóng mặt hoặc choáng váng, ngất xỉu, người bệnh cần đến bệnh viện để được bác sĩ thăm khám.

Hóa trị liệu có thể kích thích các vùng não điều khiển cảm giác buồn nôn hoặc các tế bào niêm mạc trong miệng, cổ họng, dạ dày và ruột.

Táo bón

Một số phương pháp hóa trị có thể gây ra tình trạng táo bón, trong đó đại tiện ít hơn so với bình thường, phân khô, cứng và khó điều chỉnh.

Để cải thiện tình trạng táo bón, người bệnh có thể tuân theo các chỉ dẫn sau:

• Ăn thực phẩm giàu chất xơ như trái cây, rau, ngũ cốc nguyên hạt.
• Uống đủ nước hàng ngày.
• Thực hiện hoạt động thể dục nhẹ nhàng hoặc đi bộ.
• Có thể sử dụng thuốc chống táo bón không kê đơn, thuốc làm mềm phân, hoặc thuốc nhuận tràng theo chỉ định của bác sĩ điều trị.

Ngoài ra, người bệnh cần thông báo cho bác sĩ nếu gặp các dấu hiệu như đầy hơi trong hơn 2-3 ngày, khó đại tiện hoặc không thể đại tiện trong hơn 2-3 ngày.

Tiêu chảy

Tiêu chảy là tình trạng đại tiện phân lỏng hoặc nước, với lượng phân nhiều hơn bình thường. Để điều trị tác dụng phụ này của hóa trị, người bệnh có thể tuân theo các chỉ dẫn sau:

• Uống đủ nước, bao gồm cả nước lọc và nước điện giải, nước canh và nước trái cây.
• Sử dụng thuốc chống tiêu chảy không kê đơn như loperamide (Imodium®), nhưng cần tham khảo ý kiến của bác sĩ.
• Không sử dụng các loại thuốc làm mềm phân hoặc thuốc nhuận tràng trong ít nhất 12 giờ hoặc cho đến khi triệu chứng tiêu chảy hết.
• Ăn thức ăn mềm, nhạt, ít chất xơ như bánh mì trắng, mì ống, gạo và thực phẩm làm từ bột mì trắng hoặc tinh chế.

Ngoài ra, cần tránh các thực phẩm sau:

• Thực phẩm cay như nước sốt nóng, ớt và các món cà ri.
• Thực phẩm giàu chất béo như bơ, dầu, nước sốt kem và thực phẩm chiên.
• Đồ uống có caffein như cà phê, trà và một số loại nước ngọt có ga.

Nếu gặp các dấu hiệu sau đây, người bệnh cần đến bệnh viện ngay:

• Đi tiêu chảy 4 lần trở lên trong 24 giờ và không giảm sau khi đã uống thuốc.
• Đau và chuột rút ở bụng kèm theo tiêu chảy.
• Kích ứng xung quanh hậu môn hoặc trực tràng không giảm.
• Phát hiện máu trong phân.

Viêm niêm mạc

Một số loại hóa trị có thể gây ra viêm niêm mạc, dẫn đến khó khăn trong việc ăn uống. Viêm niêm mạc là tình trạng miệng bị đỏ, sưng, đau hoặc có loét trên lưỡi hoặc môi. Các triệu chứng này có thể xuất hiện từ 3-10 ngày sau khi bắt đầu điều trị hóa trị.

Để giảm bớt các triệu chứng do tác dụng phụ này của hóa trị, bạn có thể súc miệng từ 4-6 giờ một lần, hoặc thường xuyên hơn, mỗi lần súc trong khoảng 15-30 giây. Bạn có thể sử dụng nước súc miệng không chứa cồn hoặc hydrogen peroxide, hoặc dung dịch tự pha (trộn 1-2 thìa cà phê muối với 1 lít nước). Ngoài ra, hãy sử dụng bàn chải đánh răng mềm, dưỡng ẩm môi, và tránh ăn thực phẩm chua, mặn, cay, nóng, và không hút thuốc lá.

Nếu bạn thường xuyên bị lở miệng, đau khi ăn hoặc nuốt, hoặc gặp khó khăn trong việc uống nước, hãy liên hệ với bác sĩ điều trị để được tư vấn thêm.

Mệt mỏi

Hệ thống miễn dịch suy yếu có thể do giảm bạch cầu trung tính (new-tro-PEE-nia) sau hóa trị. Bạch cầu trung tính đóng vai trò quan trọng trong việc chống lại các tác nhân gây bệnh như vi khuẩn, virus, nấm,… Do đó, khi bạch cầu trung tính giảm, nguy cơ nhiễm trùng có thể tăng cao.

Để phòng ngừa, người bệnh cần giới hạn tiếp xúc với những người đang mắc bệnh, tránh những nơi đông người; Rửa tay kỹ bằng xà phòng ít nhất trong 20-30 giây; Sử dụng dung dịch cồn sát khuẩn tay trước khi ăn hoặc sau khi tiếp xúc với đồ vật công cộng; Có thể tắm bằng dung dịch chlorhexidine gluconate (CHG) 4% để làm sạch da như Hibiclens®.

Nếu có sốt từ 38°C trở lên, triệu chứng run và ớn lạnh; Có dấu hiệu hoặc triệu chứng nhiễm trùng như sưng, nóng, hoặc chảy mủ tại vị trí chấn thương, vết mổ hoặc vị trí đặt ống thông; Ho nhiều, đau họng, cảm giác nóng rát khi đi tiểu,… người bệnh cần tham vấn ngay với bác sĩ điều trị.

Hệ thống miễn dịch suy yếu có thể do giảm bạch cầu trung tính sau hóa trị

Rụng tóc

Một số trường hợp sau liệu pháp hóa trị có thể gây rụng tóc trong khoảng 2-4 tuần tính từ lần điều trị đầu tiên, và tóc sẽ bắt đầu mọc trở lại sau vài tháng kể từ lần điều trị cuối cùng. Để giảm tình trạng rụng tóc, người bệnh có thể sử dụng dầu gội dành cho trẻ em hoặc dầu gội có nguồn gốc từ thảo dược; hạn chế tiếp xúc đầu với ánh nắng mặt trời; giữ cho da đầu luôn ấm áp trong mùa đông. Massage da đầu cũng có thể là một liệu pháp hữu ích, tuy nhiên, nên tham khảo ý kiến của bác sĩ.

Nếu xuất hiện nhiều tác dụng phụ gây khó chịu, suy giảm sức khỏe, mất ngủ ảnh hưởng đến thể chất và tinh thần, người bệnh nên đến bệnh viện để được bác sĩ tư vấn và đề xuất giải pháp điều trị phù hợp.