Các gốc tự do là các phân tử không ổn định trong cơ thể có thể làm hỏng DNA của tế bào và làm tăng nguy cơ mắc các bệnh như ung thư.

Gốc tự do là gì ?

Các gốc tự do là các tiểu phân hóa học (phân tử, nguyên tử, ion) có một điện tử ở lớp vỏ ngoài của chúng. Dưới áp lực mạnh của một electron đơn lẻ, gốc tự do có khả năng tương tác với tất cả các phân tử của các tế bào lân cận, phá vỡ hoàn toàn màng tế bào, gây tổn thương gene di truyền hoặc hủy hoại số lượng lớn tế bào.

Quá trình tự sinh ra của gốc tự do

Quá trình trao đổi chất bình thường trong cơ thể có thể tạo ra các gốc tự do một cách tự nhiên. Ví dụ khi cơ thể cần năng lượng để hoạt động, các gốc tự do được sinh ra khi phá vỡ các chất dinh dưỡng để cung cấp nguồn năng lượng cần thiết cho cơ thể.

Ngoài ra còn một số yếu tố tác động trực tiếp như khói thuốc lá, tia cực tím, bức xạ, khí phóng xạ như radon, tiếp xúc với hóa chất từ ​​môi trường và công việc, một số loại virus, không khí ô nhiễm… cũng có thể kích thích cơ thể tạo ra nhiều gốc tự do hơn.

Khi các gốc tự do được tự sinh ra nhiều, dù là các quá trình bình thường của cơ thể hoặc do tiếp xúc với các chất làm tăng nguy cơ ung thư, thì chúng đều có thể gây hại. Các gốc tự do có thể làm hỏng DNA của tế bào và đôi khi gây ra đột biến làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch và ung thư.

Chất chống oxy hóa

Chất chống oxy hóa là các phân tử có thể cung cấp cho các gốc tự do một điện tử để kết hợp với các gốc tự do, nhưng không làm thay đổi tính chất của chúng, điều này mang lại sự ổn định. Kết quả là chúng gây ra ít phản ứng hóa học bất thường hơn trong cơ thể. Tuy nhiên, khi có sự mất cân bằng giữa gốc tự do và chất chống oxy hóa sẽ gây ra stress oxy hóa hay còn gọi là căng thẳng oxy hóa. Căng thẳng oxy hóa có thể làm suy yếu đáng kể sức đề kháng của cơ thể, khiến cơ thể trở nên nhạy cảm và dễ bị mầm bệnh tấn công.

Tổn thương DNA cũng có thể ảnh hưởng đến các gen ức chế khối u. Đồng thời, các gen ức chế khối u tạo ra các protein có chức năng sửa chữa DNA bị tổn thương hoặc loại bỏ các tế bào bị hư hỏng. Khi các gen ức chế khối u hoạt động bất thường, các tế bào có thể phát triển không kiểm soát và gây ung thư.

Cách phòng chống các gốc tự do

Việc tránh hoàn toàn các gốc tự do là không thể vì chúng là một phần của quá trình tự nhiên của cơ thể. Nhiều người không thể tránh khỏi việc tiếp xúc với các hóa chất nguy hiểm tại nơi làm việc. Do đó, ăn thực phẩm giàu “màu sắc cầu vồng” (đỏ; cam, vàng, trắng, nâu, xanh lá cây, xanh dương, tím …) sẽ rất hữu ích.

Chất chống oxy hóa như vitamin E, vitamin A, beta-caroten… giúp chống lại các gốc tự do và stress oxy hóa. Các nghiên cứu đã chỉ ra chế độ ăn giàu chất chống oxy hóa có liên quan đến việc giảm nguy cơ mắc nhiều bệnh mạn tính, bao gồm cả ung thư. Nhiều chất chống oxy hóa có trong thực phẩm như quả mọng, trà xanh… góp phần ngăn chặn sự hình thành các gốc tự do và làm giảm tác hại mà chúng gây ra trong cơ thể.

Bệnh nhân ung thư có thể lo lắng về các gốc tự do và tự hỏi liệu họ có nên tăng lượng chất chống oxy hóa để chống lại tác hại hay không. Trong một số trường hợp, chất bổ sung chất chống oxy hóa có thể làm xấu đi tiên lượng của một số bệnh ung thư và chất bổ sung vitamin có thể làm giảm hiệu quả quá trình điều trị ung thư.

Mặc dù các chất bổ sung chống oxy hóa thường không được khuyến nghị, nhưng các bác sĩ chuyên khoa ung thư thường khuyên bệnh nhân nên ăn một chế độ ăn uống cân bằng, bao gồm nhiều loại trái cây và rau quả có chứa chất chống oxy hóa tự nhiên.